دنتوفوبیا یا ترس از دندانپزشکی چیست؟ |کلینیک دکتر سعید قریشی

دنتوفوبیا (Dentophobia) یا ترس از دندانپزشک یکی از رایج‌ترین فوبیاهای مرتبط با مراقبت‌های پزشکی است. افراد مبتلا به این اختلال، حتی با تصور نشستن روی صندلی دندانپزشکی یا شنیدن صدای ابزارها، دچار اضطراب، تپش قلب و استرس شدید می‌شوند.

علت این فوبیا معمولاً به تجربه‌های ناخوشایند گذشته، شنیدن تجربیات منفی از دیگران، یا احساس ناتوانی و از دست دادن کنترل در حین درمان برمی‌گردد.

این ترس ممکن است باعث شود فرد مراجعه به دندان‌پزشک را برای مدت طولانی به تعویق بیندازد که در نتیجه، مشکلات ساده دهان و دندان به بیماری‌های جدی‌تر تبدیل می‌شوند.

فوبیا چیست؟

فوبیا (Phobia) نوعی اختلال اضطرابی است که در آن فرد نسبت به یک موقعیت یا شیء خاص، ترسی غیرمنطقی و اغراق‌آمیز دارد؛ در حالی که آن موقعیت به‌خودی‌خود خطرناک نیست.

بنابراین، دنتوفوبیا نوعی فوبیای خاص است که در آن موقعیت خاصی مانند مراجعه به دندانپزشک یا انجام درمان‌های دندانپزشکی باعث واکنش‌های شدید اضطرابی می‌شود.

میزان شایع بودن دنتوفوبیا

تحقیقات نشان می‌دهد که حدود ۳۶٪ افراد نسبت به درمان دندانپزشکی احساس هراس دارند و ۱۲٪ از این گروه ترس شدیدی تجربه می‌کنند. در کشورهای صنعتی، تقریباً ۳٪ بزرگسالان ممکن است دچار دنتوفوبیا شدید باشند و به هر قیمتی از مراجعه به دندانپزشک اجتناب کنند.

شیوع ترس از دندانپزشکی در زنان بیشتر از مردان است؛ برخی مطالعات نشان می‌دهند که حدود ۵٪ زنان و ۳٪ مردان به دنتوفوبیا مبتلا هستند.

افراد مبتلا به دنتوفوبیا از چه چیزی می‌ترسند؟

افرادی که دچار دنتوفوبیا هستند، ممکن است دلایل متنوعی برای اضطراب خود داشته باشند. برخی از رایج‌ترین منابع ترس عبارت‌اند از:

1. بی‌حسی و داروی بیهوشی
2. دیدن یا تصور خون
3. احساس خفگی یا عدم کنترل
4. ترس از درد
5. تزریق و سوزن‌ها
6. صداهای مطب
7. بوهای مطب
8. لباس دندانپزشک
9. خوابیدن روی تخت برای معالجه
10. احساس نارضایتی از دندانپزشک

عوامل تحریک و تشدید دنتوفوبیا

• حضور در مطب دندانپزشکی
• دیدن یا شنیدن ابزارها و وسایل دندانپزشکی
• دراز کشیدن روی صندلی دندانپزشکی
• مراجعه به دندانپزشک یا متخصص بهداشت دهان
• فکر کردن به جلسه ویزیت دندانپزشکی

• شخصیت کمی ترسو یا حساس
• ابتلا به فوبیاهای دیگر یا اختلالات روانی
• افسردگی یا سطح بالای استرس
• مصرف مواد مخدر یا الکل
• اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی (ADHD)

همچنین تحقیقات نشان می‌دهند که بیماران مضطرب و مبتلا به دنتوفوبیا بیشتر از جمعیت عمومی سیگار می‌کشند. به طور میانگین، حدود ۲۵٪ بزرگسالان سیگار می‌کشند، اما در میان بیماران دنتوفوبیک، این رقم تا ۶۰٪ گزارش شده است.

فوبیاهای مرتبط با دنتوفوبیا

فرادی که به دنتوفوبیا مبتلا هستند، ممکن است ترس‌های دیگری نیز تجربه کنند که شدت اضطراب آن‌ها را در مطب دندانپزشکی افزایش می‌دهد. جدول زیر فوبیاهای مرتبط با دنتوفوبیا را نشان می‌دهد:

فوبیا	معنی	توضیح کوتاه
آلگوفوبیا (Algophobia)	ترس از درد	ترس از تجربه درد در طول درمان دندانپزشکی یا سایر موقعیت‌ها
امتوفوبیا (Emetophobia)	ترس از استفراغ	ترس از استفراغ حین یا بعد از درمان دندانپزشکی
هافوفوبیا (Haphephobia)	ترس از لمس شدن	اضطراب از تماس فیزیکی با دندانپزشک یا وسایل درمانی
یاتروفوبیا (Iatrophobia)	ترس از پزشکان	ترس عمومی از پزشکان که دنتوفوبیا را تشدید می‌کند
تریپانوفوبیا (Trypanophobia)	ترس از سوزن	ترس از تزریق بی‌حسی یا سایر سوزن‌ها

تشخیص دنتوفوبیا

دنتوفوبیا به عنوان یک اختلال فوبیک خاص توسط انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) شناخته شده است. اگر هنگام فکر کردن به دندانپزشک یا حضور در مطب اضطراب یا ترس شدید تجربه کنید، پزشک یا دندانپزشک ممکن است دنتوفوبیا را تشخیص دهد.

برای بررسی دقیق‌تر، ممکن است شما یا فرزندتان به یک متخصص سلامت روان (روانشناس یا روانپزشک) ارجاع داده شوید. این متخصص می‌تواند علائم را ارزیابی کرده و تاثیر ترس بر زندگی روزمره را بررسی کند.

معیارهای شایع برای تشخیص دنتوفوبیا

• ترس یا اضطراب شدید هنگام فکر کردن به دندانپزشک یا حضور در مطب
• جلوگیری از مراجعه به دندانپزشک حتی زمانی که درد دارید یا درمان فوری لازم است
• واکنش اضطرابی که با خطر واقعی مطابقت ندارد
• ادامه یافتن ترس حداقل شش ماه

چگونه می‌توان فهمید فرزندم دنتوفوبیا دارد؟

ترس مداوم از دندانپزشک می‌تواند برای کودک بسیار آزاردهنده باشد و در کودکان کوچک ممکن است مشکل باشد که آن را بیان کنند. اگر ترس شدید دندانپزشکی زندگی روزمره کودک را تحت تأثیر قرار دهد، پزشک یا دندانپزشک ممکن است ارجاع به متخصص سلامت روان کودکان بدهد. این متخصص می‌تواند علائم کودک را بررسی، تشخیص دهد و برنامه درمانی مناسب ارائه کند.

درمان دنتوفوبیا (ترس از دندانپزشکی)

راه‌های مختلفی برای درمان دنتوفوبیا وجود دارد که شامل روش‌های رفتاری، تکنیک‌های آرام‌سازی و در برخی موارد دارودرمانی می‌شوند.

۱. درمان رفتاری و روان‌شناختی

در برخی کلینیک‌ها، روانشناس و دندانپزشک با هم کار می‌کنند تا بیماران ابزارها و مهارت‌های لازم برای مدیریت ترس خود را یاد بگیرند. در صورت نبود چنین کلینیک‌هایی، بسیاری از دندانپزشکان با روش دندانپزشکی ملایم و توضیح دقیق مراحل درمان، به کاهش ترس بیماران کمک می‌کنند.

تقویت مثبت نیز یکی از تکنیک‌های موثر است؛ مثلاً تشویق بیمار پس از یک جلسه موفق، اعتمادبه‌نفس او را افزایش داده و ترس را کاهش می‌دهد.

۲. تکنیک‌های آرام‌سازی

تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق، آرام‌سازی عضلات و تصویرسازی هدایت‌شده می‌توانند به بیمار کمک کنند تا هنگام درمان آرام بماند.
حساسیت‌زدایی تدریجی (Systematic Desensitization) نیز توسط روانشناسان به کار می‌رود؛ در این روش، بیمار به‌تدریج با موقعیت‌های ترسناک مواجه می‌شود تا بتواند بدون کمک، ترس خود را مدیریت کند.

۳. دارودرمانی

داروهای آرام‌بخش، از مسکن‌های سبک تا بیهوشی عمومی، بسته به نیاز بیمار استفاده می‌شوند.

• برخی دندانپزشکان از ایتروس اکسید برای آرام کردن بیماران مضطرب استفاده می‌کنند.
• در بعضی موارد، داروهای ضد اضطراب مانند والیم یا زاناکس قبل از درمان تجویز می‌شوند.

این روش‌ها به بیمار امکان می‌دهند درمان دندانپزشکی را دریافت کند و در عین حال هوشیار و قادر به ارتباط با دندانپزشک باشد.

۴. روش‌های کمک به خود بیمار

بیمار می‌تواند با اقدامات ساده‌ای ترس خود را کاهش دهد:

• پیدا کردن دندانپزشکی که احساس راحتی با او دارد
• درخواست دیدار کوتاه با دندانپزشک قبل از شروع درمان
• همراه داشتن یک شیء آرام‌بخش مانند توپ استرس یا کتاب مورد علاقه
• گوش دادن به موسیقی آرام‌بخش در اتاق انتظار
• حضور یک دوست یا عضو خانواده مورد اعتماد
• استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی قبل از مراجعه مانند مدیتیشن یا تفکر مثبت درباره نتیجه درمان

با استفاده از این روش‌ها، افراد مبتلا به دنتوفوبیا می‌توانند درمان دندانپزشکی خود را بدون اضطراب شدید انجام دهند و تجربه‌ای آرام‌تر داشته باشند.

چگونه می‌توانم هنگام مراجعه به دندانپزشک با دنتوفوبیا کنار بیایم؟

علاوه بر درمان‌های بلندمدت، روش‌هایی وجود دارند که می‌توانند به شما کمک کنند در طول ویزیت دندانپزشکی اضطراب خود را مدیریت کنید:

جلسه مشاوره قبل از درمان

قبل از شروع درمان اصلی، با دندانپزشک خود یک جلسه مشاوره داشته باشید تا مراحل بعدی را توضیح دهد و شما احساس راحتی بیشتری داشته باشید.

اطلاع دادن به دندانپزشک

اگر اضطراب دارید، حتماً به دندانپزشک بگویید تا بهترین روش‌ها برای آرام کردن شما را به کار گیرد. ممکن است داروهای آرام‌بخش یا تکنیک‌های دیگر پیشنهاد شود.

همراه داشتن یک دوست

حضور یک فرد مورد اعتماد می‌تواند حمایت عاطفی فراهم کند و احساس امنیت بیشتری به شما بدهد.

انتخاب دندانپزشک مناسب

دندانپزشکانی که به بیماران گوش می‌دهند و برای کاهش اضطراب همکاری می‌کنند، با نام Fear-Free Dentist شناخته می‌شوند.

تعیین سیگنال توقف

با دندانپزشک خود یک علامت یا سیگنال مشخص کنید که در صورت نیاز به استراحت یا توقف درمان، از آن استفاده کنید.

زمان مناسب برای ویزیت

اگر ممکن است، ویزیت خود را در ساعات خلوت روز، مانند اوایل صبح، برنامه‌ریزی کنید تا صدا و شلوغی مطب کمتر باعث اضطراب شود.

سخن پایانی

ترس از دندانپزشکی یا دنتوفوبیا موضوعی رایج اما کاملاً قابل درمان است. نادیده گرفتن این ترس فقط باعث می‌شود مشکلات دهان و دندان بیشتر و درمان‌ها دشوارتر شوند.

به یاد داشته باشید: مراقبت از سلامت دهان و دندان، بخشی از سلامت عمومی بدن شماست. با گام‌های کوچک اما پیوسته، می‌توانید بر این ترس غلبه کنید و تجربه‌ای آرام و مثبت از مراجعه به دندانپزشک داشته باشید.